روش تحقیق توصیفی تحلیلی [راه حلی آسان برای پژوهشگر تازه کار]

روش تحقیق توصیفی تحلیلی یا مطالعات توصیفی تحلیلی یکی از انواع مطالعات مشاهده ای یا observational هستند که قبلا در مطلب انواع مطالعات در علوم پزشکی و اپیدمیولوژیک در بلاگ وامو درموردشون صحبت کرده بودیم. مطالعات مشاهده ای به طور کلی به مطالعاتی گفته می شود پژوهشگر در آن فقط گوشه ای ایستاده و متغیر‌های موجود و روابط میان آن‌ها مشاهده می کند بدون اینکه در هیچ یک از متغیرها و شرایط مطالعه تغییری ایجاد کند.

مطالعات مشاهده‌ای خود به دو دسته اصلی تقسیم می شود که شامل مطالعات توصیفی (Descriptive studies) و مطالعات تحلیلی  (Analytical studies) . در این مطلب بیشتر در مورد این دو دسته توضیح خواهیم داد.

پیشنهاد می کنیم دیگر مطالب پرطرفدار سایت در مورد نحوه سرچ مقاله در گوگل اسکولار و شرایط عضویت در بنیاد ملی نخبگان را هم مطالعه کنید و نظرات خود را در انتهای مطلب با ما به اشتراک بگذارید .

انواع مطالعات توصیفی:

همانطور که در عکس مشاهده می کنید، مطالعات توصیفی صرف خود به دو دسته تقسیم می شوند:

۱- مطالعات گزارش مورد/ موارد (case report/case series)

۲- مطالعات توصیفی مقطعی(cross-sectional)

البته دسته ای تحت عنوان مطالعات اکولوژیک هم وجود دارند که در زیر مجموعه مطالعات توصیفی قرار می گیرند اما به دلیل کم کاربردتر بودنشان معمولا در نمودارها نشان داده نمی شوند.

جنبه های موردبررسی در روش تحقیق توصیفی تحلیلی:

مطالعات مشاهده‌ای توصیفی تحلیلی، از چهار جنبه مختلف به بررسی موضوع موردنظر می پردازند که به چهار W معروفند:

۱-What (چه چیزی): محقق به دنبال بررسی چیست؟

۲-Who (چه کسی): جمعیت موردنظر محقق چه کسانی هستند؟

۳-Where (کجا): مکان تحقیق کجاست (شهر، استان، کشور)

۴-When (چه زمانی): زمان مطالعه چه موقع بوده است؟

در ادامه مطلب ابتدا در مورد انواع مطالعات توصیفی و سپس انواع مطالعات توصیفی تحلیلی از انواع مطالعات در روش تحقیق توصیفی تحلیلی خواهیم پرداخت و از هرکدام یک مثال را بررسی خواهیم کرد.

۱-۱-مطالعات گزارش مورد/موارد:

زمانی که در مطب، بیمارستان، اتاق عمل و محیط های بهداشتی-درمانی به بیماری برمیخورید که یک تظاهر ناشایع یا متفاوت دارد و یا سیر بیماری و یا عوارض بیماری و دارویی متفاوتی از سایر بیماران مشابه داشته، و یا گاهی مواردی جدید از یک بیماری نادر یا نامعمول را می بینید که در حالت عادی در جامعه شما دیده نمی شوند و لازم است به سایر همکاران و محققان و متخصصین در آن مورد اطلاع رسانی سریعتری انجام شود.در این موقع شما با یک کیس ریپورت (case report) یا گزارش مورد مواجه هستید.

اگر تعدادی از این بیماران در فواصل زمانی نزدیک به هم مثلا طی شش ماه تا یکسال در یک منطقه دیده شود که قابل گزارش باشند انوقت به آن گزارش موارد یا case series می گویند. برای اینکه با نگارش اصولی این نوع مطالعه آشنا شوید پیشنهاد می کنیم دوره آفلاین نگارش کیس ریپورت مراجعه کنید.

مثال:

بیماری سرخک یا Measles طی قرن ۲۱ با واکسیناسیون وسیعی که در سطح جهان انجام می شود تقریبا ریشه کن شده بود و گمان نمیرفت که مواردی از ابتلای به آن دیده شود. اما در برخی مناطق جهان، مواردی از این بیماری در نوجوانان و بزرگسالان دیده شد، محققان بالینی که به این موضوع علاقه مند بودند در این مناطق شروع به گزارش مورد/مواردی کردند که در محیط کاری خود مشاهده می کردند. این کار باعث جلب توجه جهان به خطر گسترش مجدد سرخک در جهان شد و به همگان یادآوری کرد که اگر حواسمان به اجرای صحیح واکسیناسیون در جهان نباشد ممکن است برخی بیماریهایی که مدتهابود به فراموشی سپرده شده بودند مجددا به صورت همه گیری دربیایند.

برخی از این مطالعات که به صورت گزارش مورد/ موارد (case report/series) منتشر شدند در مورد عوارض و سیر بیماری در افراد مختلف بودند، برخی در مورد تظاهرات اولیه بیمار مبتلا به سرخک، و موارد دیگری از این قبیل.

چندمثال دیگر:

-گزارش مواردی از تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (CCHF) در ایران

-گزارش یک مورد سارکوئیدوز با درگیری ارگانهای متعدد

مزایای مطالعه توصیفی از نوع گزارش مورد/موارد:

۱-گزارش مورد/موارد از ساده‌ترین اشکال کار پژوهشی هستند

۲- نیازی به نوشتن پروپوزال ندارند

۳-نیازی به صرف هزینه و زمان زیادی ندارند

۴-می توانند در تهیه فرضیه های علمی نقش داشته باشند

معایب یا نقاط ضعف مطالعات گزارش مورد و گزارش موارد:

-نتایج حاصله را نمی توان به جمعیتی بزرگتر تعمیم داد (اعتبار خارجی یا external validity کم)

-این نوع مطالعه نمی تواند روابط علیتی بین متغییرها را اثبات کند

۲-۱-مطالعات توصیفی/ توصیفی تحلیلی مقطعی (Cross Sectional)

اگر محقق تنها در یک مقطع عرضی از زمان، به بررسی رابطه میان مواجهه و پیامدبپردازد بدون اینکه مداخله ای در این روابط داشته باشد،به این نوع مطالعه عکس فوری یا Snapshot یا مقطعی گفته می شود. در مطالعات توصیفی تحلیلی مقطعی، زمان وقوع پیامد موردنظر مشخص نیست بنابراین می توانیم شیوع آن پیامد را اندازه‌گیری کنیم. اگر صرفا گزارشی از وضعیت پیامد موردنظر باشد به آن مطالعات شیوع   (Prevalence  Studies)  گفته می شود. اما اگر به مطالعه عوامل یا ریسک فاکتورهای احتمالی همراه هم بپردازد در دسته مطالعات توصیفی تحلیلی قرار می گیرد.

مثال:

-بررسی شیوع هپاتیت B در استان تهران طی سال ۱۴۰۱ (مطالعه توصیفی)

-بررسی عوامل مرتبط با شیوع هپاتیت B در استان تهران طی سال ۱۴۰۱ (مطالعه توصیفی تحلیلی)

-بررسی فراوانی چاقی/سندرم متابولیک در جمعیت شهری استان گلستان طی سال ۱۴۰۱ (مطالعه توصیفی)

-بررسی عوامل موثر برچاقی/سندرم متابولیک در جمعیت شهری استان گلستان طی سال ۱۴۰۱ (مطالعه توصیفی تحلیلی)

مزایای مطالعه مقطعی:

۱-نیاز به صرف زمان و هزینه زیادی از محقق نیست

۲-نیازی به پیگیری (follow up) ندارند زیرا تنها در یک مقطع از زمان انجام می شوند.

معایب/نقاط ضعف مطالعه توصیفی/توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی:

 ۱-این نوع مطالعه نمی تواند روابط علیتی بین متغییرها را مشخص نماید زیرا تقدم و تاخر مواجهه و پیامد مشخص نیست

۲-با این نوع مطالعه نمی توان میزان بروز را محاسبه کرد

۳-درصورت نادر بودن مواجهه یا پیامد، این نوع مطالعه دچار مشکل خواهد شد

۳-۱-مطالعات اکولوژیک (بوم شناختی) یا مطالعات همبستگی (Correlation Studies)

در این دسته از انواع مطالعات توصیفی که کم کاربردتر از سایر دسته هاست، بررسی رابطه میان یک پیامد و عوامل مرتبط با آن، در سطح گروه انجام می شود نه در سطح فردی.

 مثال:

-بررسی میزان سختی آب آشامیدنی در مناطق با ریسک بالا و پایین سرطان مری در استان گلستان

-بررسی سطح نیتریت و نیترات آب در مناطق با ریسک بالا و پایین سرطان پستان در استان گلستان

-بررسی ترند ده ساله سرطان معده در استان گلستان و رژیم غذایی افراد

انواع دیگر مطالعات توصیفی تحلیلی

همانطور که در نمودار مشاهده می کنید، در روش تحقیق توصیفی تحلیلی ما با دو دسته مهم دیگر مطالعات نیز روبرو هستیم تحت عنوان: مطالعه مورد-شاهدی و مطالعه کوهورت. این دو دسته بزرگ از مطالعات توصیفی تحلیلی را قبلا در مطالب جداگانه ای برایتان توضیح داده بودیم. برای اینکه بیشتر با این مطالعات آشنا شوید میتوانید به مطالب قبلی بلاگ مراجعه نمایید.

نکات مهم پایانی:

روش تحقیق توصیفی تحلیلی  برای محققین تازه کار از آسانترین و بهترین دسته ها هستند اما نتایج به دست آمده از آنها نمی تواند روابط علیتی را ثابت کند. اما اگر به‌ درستی طراحی و اجرا شوند می توانند پایه و اساس تحقیقات بعدی قرار بگیرند.

اگر فکر می کنید نیاز به آموزش دارید ، در قسمت دوره های سایت می توانید نگاهی به پرطرفدار ترین دوره های سایت چون آموزش پروپوزال نویسی و mph چیست و … بیاندازید .

سوالات متداول: