[نگاهی سریع] به انواع مطالعات در علوم پزشکی و اپیدمیولوژیک

آشنایی داشتن با انواع مطالعات پژوهشی در علوم پزشکی و یا انواع مطالعات اپیدمیولوژیک چه اهمیتی داره؟ در حوزه علوم زیستی و پزشکی هم مثل سایر حوزه های علمی، کار تحقیقاتی از اینجا شروع میشه که یه ایده به ذهنتون میرسه. بعد در مورد ایده تون در پایگاه های مختلف جستجو می کنین، منابع مختلف رو مطالعه می کنین و با متخصصین مربوطه صحبت می کنین و آماده میشین که طرحتون رو بنویسین.

اما از ایده تا عمل راه زیادی در پیشه. پس بهتره که قدمهای اول رو محکم و دقیق بردارین. انتخاب نوع مطالعه گام مهمیه و نقش زیادی داره در موفقیت مطالعه تون و اونم بستگی داره به نوع سوال یا فرضیه ای که تو ذهنتونه. حالا از کجا بفهمیم که چه نوع مطالعه ای برای ایده مون مناسبه؟ و اصلا انواع مطالعات در علوم پزشکی کدومه؟

برای این کار باید اول با انواع مطالعات پژوهشی در علوم پزشکی آشنا بشین و با توجه به زمان، بودجه، و نیروی انسانی که در اختیار دارین، تسهیلات و امکانات موجود و میزان تخصصی که خودتون و همکارانتون دارین، نوع مطالعه تون رو انتخاب کنین. براین اساس می تونین یکی از انواع مطالعات اپیدمیولوژیک در علوم پزشکی رو انتخاب کنین و کارتون رو پیش ببرین. بنابراین باید دقیقا بدونین که آیا این نوع مطالعه برای رسیدن به جواب کمک کننده ست یا نه؟

پیشنهاد می کنم دیگر مطالب پرطرفدار سایت در مورد چگونه عضو بنیاد ملی نخبگان شویم و دانلود رایگان مقاله از گوگل اسکولار و… را مطالعه کنید .

 انواع مطالعات پژوهشی در تحقیقات علوم پزشکی:

دسته بندی انواع مطالعات پژوهشی در علوم پزشکی می تونه به صورت ساده به دو دسته اصلی باشه: مطالعات اولیه و مطالعات ثانویه.

مطالعات اولیه :

یکی از انواع مطالعات در روش تحقیق در علوم پزشکی، مطالعاتی هستن که محقق به صورت فعال دنبال جمع اوری داده هاست و خود این دسته باز دسته بندی های ریزتری داره که در ادامه بهشون می پردازیم.

مطالعات ثانویه:

دسته ای از انواع مطالعات پژوهشی هستن که روی نتایج مطالعات دیگران انجام میشه و در واقع اونها رو جمع بندی می کنه.

انواع مطالعات پژوهشی اولیه در علوم پزشکی:

این دسته از انواع مطالعات اپیدمیولوژیک در روش تحقیق خودش به دوتا دسته اصلی بزرگ تقسیم میشه:

• مطالعات اپیدمیولوژیک مشاهده ای
• مطالعات پژوهشی مداخله ای

۱- مطالعات اپیدمیولوژیک مشاهده ای

در این دسته از انواع مطالعات در علوم پزشکی، محقق فقط مشاهده گره و هیچ مداخله ای روی سوژه های مورد مطالعه (انسان/حیوان) نداره. مطالعات مشاهده ای میتونن یا صرفا توصیفی باشه از اون چیزی که در جمعیت مورد مطالعه دیده میشه (مشاهده ای توصیفی) و یا اینکه تحلیلی باشه از روابط بین متغییرها (مشاهده ای تحلیلی)

۱-۱-انواع مطالعات مشاهده ای توصیفی :

مطالعه گزارش مورد (case report) یا گزارش موارد (case series) :

• از جمله انواع مطالعات توصیفی که محققین تازه کار می تونن انجام بدن، گزارش یا گزارشاتی هستن برای توصیف یک بیمار یا چند بیمار که با یک تظاهر نادر، عجیب یا متفاوت مراجعه کرده و یا در طی تشخیص یا درمان، سیر متفاوتی از سایر بیماران داشته و محقق لازم دونسته که اون رو گزارش کنه تا سایر همکارانش در جریان قرار بگیرن (برای اینکه بیشتر با این نوع مطالعه و طرز نوشتن مقاله مربوطه ش آشنا بشین می تونین به دوره دوره آفلاین کیس ریپورت : نگارش مقاله گزارش مورد در حیطه علوم پزشکی وامو مراجعه کنین)

مطالعه مقطعی (cross-sectional):

•  این نوع از انواع مطالعات اپیدمیولوژیک در روش تحقیق (از انواع مطالعات توصیفی)،مطالعه ایه که در یک مقطع زمانی مشخص روی یک جمعیت مشخص انجام میگیره تا مشخصات فردی، بالینی یا آزمایشگاهی اونها رو گزارش کنه. مثل مطالعات اپیدمیولوژیک برای گزارش شیوع، بروز، یا بار بیماری در جمعیتهای خاصی در یک مکان یا بازه زمانی مشخص (مثلا در طی یک سال).

۱-۲-انواع مطالعات مشاهده ای تحلیلی :

مطالعه مقطعی (cross-sectional) :

توی این دسته از مطالعات مشاهده ای تحلیلی، علاوه بر توصیف مشخصات فردی، بالینی یا آزمایشگاهی یک جمعیت مشخص در یک بازه زمانی معین، به بررسی تحلیلی روابط بین متغییرهای مختلف هم می پردازیم.

مطالعه مورد-شاهدی (case-control) :

در این نوع از انواع مطالعات پژوهشی در علوم پزشکی،همونجور که از اسمش معلومه، روی دوتا گروه مورد (دارای پیامد مورد نظر) و گروه شاهد یا کنترل(بدون پیامدموردنظر) انجام میشه تا ببینیم که آیا ارتباطی بین مواجهه(exposure) و پیامد(outcome) وجود داره یا خیر.

از جمله مزایای این نوع مطالعه، سادگی و کم هزینه بودنشه اما عیب بزرگش اینه که با این نوع مطالعه نمیشه رابطه علت و معلولی رو سنجید. همچنین امکان خطای یادآوری هم در این نوع مطالعه بالاست.

مثال برای مطالعه مورد-شاهدی:

فرض کنین توی مطالعات قبلی خوندین که مصرف الکل میتونه باعث ایجاد سرطان کولورکتال بشه. سوال مطالعه تون اینه که بین مبتلایان به سرطان کولورکتال و افراد سالم در استان گلستان، از نظر مصرف الکل در گذشته تفاوتی وجود داشته یا خیر. برای جواب دادن به این سوال، میشه یه مطالعه مورد-شاهدی طراحی کرد. گروه مورد افراد مبتلا به سرطان کولورکتال هستند و گروه شاهد افراد سالمی که در همون محدوده سنی و جنسی قرار دارن. حالا با یه پرسشنامه ای از این افراد در هر دو گروه در مورد مصرف الکل طی مثلا ۱۰ سال گذشته شون می پرسیم.

نکته مهم در این مطالعه اینه که جهت مطالعه از حال به سمت گذشته ست. بنابراین ممکنه ایرادات یا خطاهایی هم داشته باشه. یکی از این خطاها، خطای یادآوری یا recall bias هست. چون از گذشته فرد پرسش انجام میشه و فرد ممکنه به خوبی به خاطر نیاره. یکی دیگه خطای انتخاب یا selection bias هست که در انتخاب گروه مورد یا گروه کنترل مناسب اتفاق میفته. البته همه این موارد راهکارهایی هم دارن.

مطالعه کوهورت یا همگروهی (Cohort) :

• مطالعه کوهورت که از بزرگترین، پر هزینه ترین، و طولانی ترین انواع مطالعات در علوم پزشکی هست، روندش برعکس مطالعه مورد-شاهدیه. یعنی از مواجهه(exposure) شروع میشه تا پیامد(Outcome) ادامه پیدا میکنه. طراحیش به صورت ساده به این صورته که یک جمعیت همگن رو انتخاب می کنن مثلا متولدین یک سال مشخص (کوهورت متولدین)، و اونها رو طی یک مدت مشخص زمانی پیگیری میکنن تا وقتی که به پیامد موردنظر (مثلا ابتلا به یک بیماری خاص) برسن. بعد اونهایی که مبتلا شدن رو با اونهایی که مبتلا نشدن از نظر مواجهه با عامل موردنظر (مثلا مصرف سیگار) باهم مقایسه می کنن. پس جهت مطالعه از زمان حال به آینده ست.
• از جمله معایب این نوع مطالعه، هزینه بالا و نیاز به نیروی انسانی و امکانات زیاده. چون زمان مطالعه طولانیه امکان از دست رفتن افراد در طی مطالعه هم زیاده. اما مزیتش اینه که میشه تاثیر مواجهه روی پیامد رو بررسی کرد و سیر زمانی پیامد و مواجهه رو به دست آورد.

مثال برای مطالعه کوهورت:

از بین انواع مطالعات پژوهشی و انواع مطالعات اپیدمیولوژیک ، مطالعه کوهورت بهترین نوع مطالعه برای بررسی رابطه علت معلولی هست چون از مواجهه شروع میشه و به پیامد ختم میشه. تصور کنین فرضیه تون اینه که مصرف الکل باعث ایجاد سرطان کولورکتال میشه. برای بررسی این فرضیه، در یک مطالعه کوهورت یک گروه بزرگ از افرادی رو که در حال حاضر سالم هستن و از نظر رده سنی و جنسی مشابه هم هستن رو انتخاب می کنین و بعد از پرکردن یه پرسشنامه اولیه و یسری آزمایشات ابتدایی، اونها رو مثلا ۵ تا ۱۰ سال پیگیری می کنین و برایشون آزمایشات لازم رو انجام میدین. هروقت هرکدوم شون مبتلا به سرطان کولورکتال شدن در واقع پیامد براشون اتفاق افتاده. توی شکل زیر مطالعه کوهورت به صورت ساده نمایش داده شده.

۲- انواع مطالعات مداخله ای

این دسته از انواع مطالعات پژوهشی در روش تحقیق، دسته مهمی هست که برای طراحی و اجراش دقت بالایی لازمه. چرا؟ چون همونطور که از اسمش معلومه شما به عنوان یک محقق دارین روی جمعیت مورد مطالعه تون یک مداخله (معمولا درمانی) انجام میدین. پس باید تمام زوایای مختلف شو رو بررسی کنین، از نظر اخلاق در پژوهش، از نظر عوارض جانبی احتمالی، و خیلی چیزای دیگه که باید بهشون توجه کنین.

اجرای انواع مطالعات مداخله ای، مستلزم دقت بالا و توانایی زیاد تیم تحقیقاتیه. بهترین راه برای اینکه نتایج کارمون درست دربیاد اینه که افراد مورد مطالعه رو به صورت تصادفی در گروههای مداخله یا عدم مداخله وارد کنیم، بیمار خودش خبر نداشته باشه وارد کدوم گروه شده، فردی که داره دارو یا روش درمانی رو تجویز میکنه هم از گروه ها خبر نداشته باشه، حتی فردی که نتایج رو بعدا انالیز میکنه هم خبر نداشته باشه.

انواع مطالعات اپیدمیولوژیک مداخله ای شامل موارد زیر هست:

۱-۲-مطالعه کارآزمایی بالینی موازی :

یکی از انواع مطالعات مداخله ای هست که دو گروه مداخله و کنترل به طور همزمان وارد مطالعه شده و پیگیری میشن.

۲-۲-مطالعه کارآزمایی بالینی متقاطع :

یک نوع دیگه از انواع مطالعات مداخله ای اینجوریه که گروه های مورد مطالعه در یک زمان مشخص جاشون عوض میشه. یعنی اول یک گروه مداخله الف رو دریافت میکنه و یک گروه مداخله ب رو. بعد از یک دوره زمانی، درمان در هر دو گروه متوقف میشه تا اثر داروی اول از بین بره (washout period) و بعد جای دوتا گروه الف و ب باهم عوض میشه.

۳-۲-مطالعه کارآزمایی تصادفی نشده :

این نوع از انواع مطالعات مداخله ای خیلی توصیه نمیشه و بهتره که افراد به صورت تصادفی وارد گروههای مورد مطالعه بشن.

مطالعات پژوهشی ثانویه در علوم پزشکی:

مطالعات ثانویه به چه مطالعاتی گفته میشه؟

در این دسته از انواع مطالعات در علوم پزشکی، که به طور کلی به نام مطالعات مروری خونده میشن، خود محقق وارد کار میدانی نمیشه و فقط روی نتایج مطالعات دیگران کار میکنه. این دسته خودش شامل زیرگروه های زیادی میشه به عنوان مثال:  مرور روایتی (narrative)، مرور مفهومی (scoping)، مرور نقادانه (critical)، مرور نظام مند (systematic) و غیره.

مطالعات ثانویه به خصوص از نوع سیستماتیک برای نظریه پردازی، برای بررسی دلایل مناقشات موجود در یک زمینه خاص، و یا عدم هماهنگی نتایج مطالعات مختلف موجود کاربرد داره و مطالعات بسیار پر اهمیتی هستن به شرط اینکه درست طراحی و اجرا بشن.

نکته آخر در مورد انواع مطالعات اپیدمیولوژیک :

در این شکل می تونین هرم شواهد در پزشکی مبتنی بر شواهد رو مشاهده کنین که سطح شواهد به دست اومده از انواع مطالعات اولیه و ثانویه رو نشون میده. هرچی بیشتر از قاعده به سمت بالای این هرم میریم، کیفیت مطالعه و شواهد به دست اومده از اون بهتر میشه.

بنابراین اگر دنبال این هستین که یک کار تحقیقاتی خوب و با کیفیت ارائه بدین، در مورد انواع مطالعات در علوم پزشکی خوب مطالعه کنین، در مورد سوال یا فرضیه تون خوب فکر کنین، برای اجرای مطالعه اصلا عجله نکنین. اجازه بدین ایده تون خوب پرورش پیداکنه بعد شروع به اجرا کنین. یادتون باشه انواع مطالعه در پروپوزال حتما باید مشخص باشه و ذکر بشه.