ملاحظات اخلاقی در پژوهش و پروپوزال [نکاتی که باید بدانید!]

ملاحظات اخلاقی در پژوهش به مجموعه ای از بایدها و نبایدهای اخلاقی میگن که پژوهشگر باید در تمام مراحل پژوهش یعنی قبل از شروع به انجام پژوهش، در طول انجام پژوهش و بعد از اتمام پژوهش بدونه، بهشون ایمان داشته باشه و پایبند باشه. این ملاحظات اخلاقی در پژوهش در قسمتی از طرح پژوهشی تحت عنوان ملاحظات اخلاقی در پژوهش نوشته میشه.

پیشنهاد می کنیم برای اینکه بیشتر در این مورد بدونید به مطلب راهنمای دریافت کد اخلاق و چگونه پروپوزال بنویسیم از بلاگ وامو مراجعه کنید.

از وقتی بچه بودیم همیشه بهمون میگفتن “چیزی که برای خودت دوست نداری برای دیگران هم دوست نداشته باش” . حالا هم که به عنوان یک پژوهشگر دارین این مطلب رو می خونین یادتون باشه که نکته مهم و اساسی در رعایت ملاحظات اخلاقی در پژوهش اینه که با دیگران همانطور رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار بشه. بسیاری از اصول اخلاقی دیگه که در ادامه گفته می شن هم زیر چتر این اصل اخلاقی مهم قرار می گیرن.

البته تا سالهای قبل از دهه ۱۹۹۰ (دوران جنگ جهانی دوم) این موضوع خیلی سختگیرانه نبوده اما بعد از اینکه در دادگاههای مختلف از جمله دادگاه نورنبرگ، مطالعات غیراخلاقی آلمانیها بر روی زندانیان و اسرای یهودی در جلوی چشمان وحشت زده همگان برملا شد، این موضوع که محقق در راه علم اجازه ندارد هرکار غیراخلاقی انجام بدهد از سوی همه کشورها و مجامع بین المللی مورد تاکید قرار گرفت. سپس طی نشست های متعدد اصول اولیه اخلاق در پژوهش تصویب و به مرور زمان اصلاحاتی به آن اضافه شد.

چهار اصل مهم در اخلاق پزشکی و ملاحظات اخلاقی در پژوهش:

این چهار اصل طلایی رو خوب به خاطر بسپارین:

۱- احترام به استقلال فردی (respect for autonomy)

۲- رعایت عدالت (Justice)

۳- سود رساندن (Beneficence)

۴- ضرر نرساندن (nonmaleficence)

آیا در مورد ملاحظات اخلاقی در پژوهش دستورالعمل مشخصی وجود داره که باید بدونیم؟

کمیته اخلاق کشوری ایران، یک دستورالعمل کلی برای رعایت ملاحظات اخلاقی در پژوهش روی آزمودنی های انسانی دارد که شامل ۳۱ بند می شود که در زیر تک به تک آورده شده و درمورد آنها توضیح داده ایم. توجه داشته باشید که هنگام نگارش طرح تحقیقاتی باید در قسمت ملاحظات اخلاقی در پروپوزال به تمام این موارد دقت بشه:

بندهای ۱و ۲مربوط به “احترام به استقلال فردی” و “رعایت عدالت”:

در این قسمت اول به ذکر موارد مربوط به اهمیت حفظ سلامت و شان انسانی افراد مورد مطالعه می پردازیم و نقش کمیته اخلاق در پژوهش رو میگیم. بعد در مورد رضایت آگاهانه و آزادانه صحبت می کنیم. و بعد گروههای آسیب پذیر و چگونگی انجام کار تحقیقاتی روی این افراد رو توضیح میدیم.

۱. اولین سوالی که یک محقق باید براش جواب مناسبی داشته باشه:

این پژوهش چه تاثیری روی ارتقاي سلامت انسان‌ها داره؟ آیا شان و کرامت و حقوق آزمودنی های در این هدف محترم شمرده میشه؟ یادمون باشه صرف اجرای یک پژوهش برای اهداف فردی محقق نمی تواند توجیه کننده انجام روی آزمودنیها باشد و همینطور محقق برای اینکه کار پژوهشی خود را اجراکند حق ندارد کرامت انسانی و حقوق فرد بیمار یا آزمودنی را زیرپا بذارد.

۲. چقدر در طول و بعد از اجراي پژوهش به سلامت و ايمني تک تک آزمودني‎ها توجه داریم؟

فردی که مجری اصلی و مسئول اجرای طرح تحقیقاتی است باید از دانش و مهارت لازم برای طراحی و اجرای اون کار برخوردار باشد و همینطور در مورد عوارض جانبی احتمالی کارش فکر و چاره اندیشی کرده باشد. اگر هم در حین کار متوجه آسیبی به سلامت و ایمنی افراد مورد مطالعه شدیم باید سریعا ریشه یابیش کنیم و علت رو برطرف کنیم. پژوهش ما نباید هیچ آسیبی به فرد مورد پژوهش وارد کنه.

۳. در مرحله نوشتن طرح پژوهش، چه ملاحظات اخلاقی در پروپوزال مهمه؟

محققی که متعهد به رعایت ملاحظات اخلاقی در پژوهش باشه باید تمام مواردی که ممکنه غیراخلاقی باشن و آسیب رسان باشن رو در زمان نوشتن طرح‌نامه (پروپوزال) در نظر بگیره. کارآزمايي‌هاي باليني یک مرحله مهم دیگه هم دارن. اونم تهیه دستورالعمل (پروتکل) کامل و با جزییات هست که اونهم باید در سامانه های ثبت کارآزمایی بالینی ارائه و ثبت بشه.

در قسمت مربوط به ملاحظات اخلاقی در پروپوزال یا دستورالعمل (پروتکل) بايد همه اجزاي ضروري نوشته بشه از جمله:

• بخش ملاحظات اخلاقي در پژوهش موردنظر وچگونگی رعایت اصول رازداری در پژوهش
• بودجه موردنیاز طرح و سازمانها یا افراد حمايت کننده‌ از طرح
• وابستگي‌هاي سازماني مجریان و همکاران
• مواردی که تعارض منافع محسوب میشه مثل مواردی که یکی از همکاران یا مجریان طرح وابستگی سازمانی به شرکت دارویی یا سازمانی داره که ممکنه روی نتایجش تاثیر بذاره
• مشوق‌هايی که برای شرکت کنندگان در پژوهش در نظر گرفته میشه
• پيش بيني مواردی که ممکنه افراد مورد پژوهش دچار آسيبی بشن چطور درمان و يا جبران خسارت براشون انجام میشه

موارد دیگری که باید در قسمت ملاحظات اخلاقی در پروپوزال ذکر بشن:

در مواردي که لازم است رضايت‌نامه‌ي آگاهانه به‌صورت کتبي اخذ شود، فرم رضايت‌نامه بايد پيوست شده باشد.

اجراي پژوهش نبايد پيش از تصويب يا تأييد طرح‌نامه از سوي کميته‌ي مستقل اخلاق در پژوهش شروع شود.

۴. وظیفه کمیته اخلاق در پژوهش چیه ؟

کميته‌ي اخلاق در پژوهش علاوه بر اینکه در مرحله اول ارائه طرح نامه یا پروپوزال باید این موارد رو بررسي کنه، در حین اجرای طرح‌‌ و حتی بعد از اتمام اجرای طرح، مراحل کار از نظر رعايت ملاحظات اخلاقي در پژوهش با توجه به اصول رازداری در پژوهش مورد پايش قرار میده. پژوهشگران موظفن تمام اطلاعات و مدارکي که کميته‌ي اخلاق در پژوهش درخواست میکنه، در اختيار شون بذاره.

۵. انتخاب افراد مورد مطالعه چجوری انجام میشه؟

انتخاب آزمودني‌هاي بالقوه از ميان جمعيت بيماران يا هر گروه جمعيتي ديگر، بايد منصفانه باشد، یعنی چی؟ یعنی باید در تمام جمعيت و کل جامعه، توزيع خطرات يا هزينه‌ها و منافعی که شرکت در پژوهش برای افراد خواهد داشت یکسان و غیر تبعيض‌آميز باشد.

۶. رضایت آگاهانه و آزادانه چیست؟

نکته: کسب رضایت آگاهانه و آزادانه از افراد مورد بررسی یکی از موارد مهمی است که در جهت احترام به استقلال فردی در دستورالعمل اخلاق در پژوهش در نظر گرفته شده و تاکید شده است.

حالا تعریفش چیه؟

یعنی فرد مورد مطالعه باید از نظر ذهنی توانایی اینو داشته باشه که اهداف پژوهش رو درست متوجه بشه و سواد کافی داشته باشه تا مواردی که نوشته شده رو بخونه و درک کنه. بعد از اون  با اراده آزاد خودش و بدون زور یا اجبار رضایت داشته باشه که وارد مطالعه بشه. البته رضایت فرد باعث نمیشه محقق دیگه وظیفه ای در قبال آسیبهای احتمالی ناشی از مطالعه به گردنش نباشه. عدم رضایت فرد نباید منجر به محروم شدن وی از ارائه خدمات درمانی و تشخیصی بشه.

• كسب رضايت آگاهانه و آزادانه در هر پژوهشي بر روي آزمودني انساني الزامي است. اين رضايت بايد به شكل كتبي باشد.

_ در مواردي که اخذ رضايت آگاهانه ي کتبي غير ممکن يا قابل صرف نظر باشد چه کار باید کرد؟

پاسخ این است که بايد موضوع با ذکر دلايل به کميته‌ي اخلاق منتقل شود. در صورت تأييد این کميته‌، اخذ رضايت کتبي قابل تعويق يا تبديل به رضايت شفاهي يا ضمني خواهد بود. این موضوع حتما باید در قسمت ملاحظات اخلاقی در پروپوزال ذکر بشه.

_ آیا واقعا رضايت اخذشده آگاهانه بوده؟ چطور میشه مطمئن شد؟

در تمامي پژوهش‌هاي زیست پزشكي، چه درماني و چه غيردرماني، پژوهشگر باید تمام اطلاعاتی که میتونه روی تصمیم فرد مورد مطالعه تاثیر بذاره، صادقانه در اختیار افراد مورد مطالعه قرار بده.

_ چه اطلاعاتی باید به فرد آزمودنی داده شود تا مطمئن شویم که رضایت اخذ شده آگاهانه بوده است؟

پاسخ: اطلاعات کامل باید در اختیار فرد قرار داده بشه مثل:

• عنوان و اهداف پژوهش
• کل فرایند پژوهش چقدر طول می کشه
• روش انجام کار با جزییات کامل
• بودجه انجام کار از کجا تامین میشه
• اگر تعارض منافع احتمالي بین مجریان و همکاران و سازمانها و نهادهای دیگه وجود داره باید ذکر بشه
• پژوهشگر از طرف کدوم سازمان یا نهاد داره این کار رو اجرا می کنه (وابستگی سازمانی)
• باید دقیقا به فرد گفته بشه که شرکت در این مطالعه چه مزایایی داره و چه آسیبهایی ممکنه داشته باشه
• باید به فرد مورد مطالعه اطمینان داده بشه که رازداری در پژوهش در تمام مراحل پژوهش حفظ خواهد شد

_ نکته مهم در مورد رضایت آگاهانه و آزادانه :

فرد مورد مطالعه بايد بدونه که در صورت عدم تمایل هیچ اجباری برای باقی ماندن در مطالعه نداره و مي‌تونه هر لحظه كه بخواد از مطالعه خارج بشه اما درباره‌ي خطرات و زيان‌هاي بالقوه‌ي ناشي از ترك زودرس پژوهش باید به وی آگاهی کامل داده بشه و از وی پشتيباني  بشه.

رازداری در پژوهش :

فرد پژوهشگر موظفه با حوصله و دقت کافی به تمامي سؤالات افراد پاسخ بده و بهش اطمینان بده که تمام مشخصاتی که می تونه منجر به شناسایی وی بشه با حفظ اصل رازداری در پژوهش، نزد مجری طرح محفوظ خواهد ماند و شخص دیگری به این اطلاعات دسترسی نخواهد داشت.

اين موارد بايد در رضايت‌نامه‌ي آگاهانه منعكس شود. همچنین در هنگام نوشتن طرح تحقیقاتی، این موارد باید دقیقا در قسمت ملاحظات اخلاقی در پروپوزال نوشته بشه.

_ پژوهشگر بايد از آزادانه بودن رضايت اخذ شده اطمينان حاصل کند. اما چگونه؟

پاسخ: اگر از تهديد، فريب و يا اجبار برای گرفتن رضایت استفاده بشه رضايت باطل خواهدبود.

باید به فرد مورد مطالعه فرصت کافي براي مشاوره با سایر افراد مثل اعضاي فاميل يا پزشک خانواده  داده بشه.

اگر پژوهشگر از نظر سازماني مقام بالاتري نسبت به فرد آزمودني داشته باشه باید حتما مدارک مستدل برای اینکه چرا این جمعیت انتخاب شده ذکر بشه و كميته‌ي اخلاق در پژوهش اونو تأييد کنه. در اين موارد یه نفر شخص ثالث و معتمد بايد برای گرفتن رضايت اقدام کنه.

_ چه کسی مسئول اخذ رضایت آگاهانه است؟

پاسخ: مسلما مسئولیت مستقیم تمام مراحل پژوهش به طور کامل برعهده پژوهشگر ارشد اون مطالعه ست. پس خودش هم مسؤول مستقيم ارائه‌ي اطلاعات کافي و به زبان قابل فهم به افراد مورد مطالعه ست و باید اطمينان پیدا کنه که فرد اطلاعات ارائه شده رو بطور کامل درک کرده و به صورت آگاهانه و آزادانه بوده.

حتی اگر بنا به‌دليلي، مثل زياد بودن تعداد آزمودني‌ها، اين مرحله از کار رو شخص ديگري انجام میده، بازهم پژوهشگر ارشد باید برای انتخاب فردي آگاه و مناسب براي اين کار اقدام کنه.

_ در پژوهشهايي که از موادی شامل بافتها و مايعات بدن انسان يا داده هايي استفاده ميشود که هويت افراد معلوم يا قابل ردیابيه، براي جمع آوري، تحليل، ذخيره‎ سازي و/يا استفاده ي مجدد از آنها باید رضايت آگاهانه گرفته شود؟

مواردي که اخذ رضايت غيرممکن باشه يا اعتبار پژوهش خدشه‌دار بشه، میشه در صورت تایید و تصويب کميته‌ي اخلاق در پژوهش، از داده‌ها يا مواد بدني ذخيره شده، بدون اخذ رضايت آگاهانه استفاده کرد.

در مواردي كه آگاه كردن فرد مورد مطالعه درباره‌ي جنبه‌اي از پژوهش باعث كاهش اعتبار پژوهش ميشه، ضرورت اطلاع‌رساني ناكامل از طرف پژوهشگر بايد توسط كميته‌ي اخلاق تأييد شود و بعد از رفع عامل اين محدوديت، بايد اطلاع‌رساني کامل به آزمودني انجام بشه.

_ اگر کسی قبول نکنه در پژوهش شرکت کنه یا در میانه انجام کار تمایلی نداشته باشه که ادامه بده چطور؟

پاسخ: عدم قبول شرکت در پژوهش، يا ادامه ندادن به همکاري، نبايد هيچ‌گونه تأثيري بر خدمات درماني که به فرد ارائه ميشه، داشته باشه. اين موضوع بايد اکیدا در فرم رضايت آگاهانه، به آزمودني اطلاع داده بشه.

_ اگر زمانی که داریم پژوهش رو انجام میدیم تغييري در روش اجراي پژوهش داده بشه يا اطلاعات جديدي به دست بیاریم که احتمال داشته باشه روی تصميم فرد مورد مطالعه برای ادامهي شرکت در پژوهش تاثير گذار باشه، باید چیکار بکنیم؟

بايد موضوع به کميته‌ي اخلاق در پژوهش اطلاع داده بشه و سپس در صورت موافقت این کميته با ادامه‌ي کار به روش جدید، این موارد به اطلاع فرد مورد مطالعه رسانده بشه و مجددا از وی رضايت آگاهانه گرفته بشه.

۷. گروههای آسیب پذیر چه کسانی هستند ؟ چه مواردی باید در انجام پژوهش روی این افراد مدنظر قرار بگیره؟

پاسخ: افراد يا گروه‌هایی مثل کسانی که ناتوانی ذهني دارن، کودکان، جنين و نوزاد، بيماران اورژانسي، يا زندانيان‌که ممکن است به‌ عنوان آزمودني در پژوهش شرکت کنن، نمیتونن براي دادن رضايت، آگاهي يا آزادي لازم را داشته باشن. اين افراد يا گروه‌ها آسيب‌پذير هستن و بايد مورد حفاظت ويژه قرار بگیرن.

نکته: گروه های آسیب پذیر، به نوعی خط قرمز اخلاق در پژوهش هستند و باید با دقت بسیار زیادی انتخاب شوند.

• گروه‌هاي آسيب‌پذير رو هيچ‌ وقت نبايد بخاطر اینکه در دسترس هستن یا راحت تر میشه ازشون رضایت گرفت انتخاب کنیم و فقط در صورتي موجه هست که هدفش این باشه که مشکلات سلامتی و اولويت‌هاي همان گروه يا جامعه مورد بررسی قرار بگیره و احتمال سود بردن همان گروه يا جامعه از نتايج آن پژوهش وجود داشته باشه.
• در پژوهش بر روي گروه‌هاي آسيب‌پذير، وظيفه‌ي اخذ رضايت آگاهانه مرتفع نمي‌شود. اگر فرد سرپرست قانوني داره، پژوهشگر باید علاوه بر اخذ رضايت آگاهانه از سرپرست قانوني، متناسب با ظرفيت خود فرد، از خودش هم رضايت آگاهانه بگیره. در هر حال، بايد به امتناع اين افراد از شرکت در پژوهش احترام گذاشته بشه و هیچ اجباری وجود نداشته باشه.
• اگر در حين اجراي پژوهش، فردی که قبلا دارای ظرفيت بوده، ظرفيت خودشو به هر دلیلی از دست بده يا آزمودني فاقد ظرفيت، واجد ظرفيت بشه، بايد با توجه به تغييراتی که اتفاق افتاده، رضايت آگاهانه براي ادامه‌ي پژوهش از سرپرست قانوني يا خود فرد اخذ شود.

• پژوهشگر مسئول رعايت اصل رازداري در پژوهش و حفظ اسرار افراد شرکت کننده ست وباید برای جلوگیری از افشای اونها تدابير مناسبی داشته باشه. همینطور هم موظفه اطمینان حاصل کنه که در طی پژوهش حريم خصوصي آزمودني‌ها حفظ میشه. هر داده ای یا اطلاعاتی از بیماران به‌دست اومد در زمان انتشارش بايد بر اساس رضايت آگاهانه منتشر بشه نه بیشتر.
• اگر در اثر شرکت در پژوهش هر آسيب يا خسارتی به فرد وارد بشه باید طبق قوانين مصوب جبران خسارت بشه. اين مساله رو بايد در زمان طراحي پژوهش ذکرکنیم و مدنظر قرار بدیم. ضمنا نباید از پوشش بيمه‌اي فرد برای جبران خسارت وارده استفاده کنیم.
• در پايان پژوهش، افراد شرکت کننده در پژوهش حق دارن از نتايج مطالعه مطلع بشن و بتونن در صورت سودمند بودن مداخله یا روش درمانی استفاده شده از اونا استفاده کنن.
• پژوهشگران باید نتايج پژوهش‌هاي خودشونو صادقانه ، دقيق، و کامل منتشر کنن چه منفي چه مثبت.. وابستگي  سازماني محققان بايد کاملاً واضح گفته بشه و اگر تعارض منافعی وجود داره باید ذکر بشه. منابع تأمين بودجه طرح باید شفاف باشن. پژوهشگرانی که از حمایت مالی سایر سازمانها یا نهادها استفاده می کنن نبايد در هنگام بستن قرارداد، هيچ شرطي را مبني بر حذف يا عدم انتشار يافته‌هاي نامطلوب قبول کنن.
• در زمان گزارش نتايج پژوهش، باید حواسمون به حقوق مادي و معنوي تمامي اشخاص مرتبط با پژوهش باشه از جمله خود پژوهشگر و همکاران، افراد شرکت کننده در پژوهش و مؤسسه یا سازمانی که از انجام این پژوهش حمايت کرده
• اگر هرکدوم از مفاد اين راهنما طی انجام پژوهش نقض شد، گزارش‌ها و مقالات حاصله نبايد براي انتشار پذيرفته بشن
• روش انجام پژوهش نبايد با ارزش‌هاي اجتماعي، فرهنگي و ديني جامعه مورد بررسی تناقض داشته باشه

بندهای ۳ و ۴ مربوط به “ضرر نرساندن” یا “سود رساندن”:

موارد ذکر شده در مورد ملاحظات اخلاقی در پژوهش که در زیر به تفصیل در موردشون صحبت میشه، بیشتر برای این هستن که بدونیم در درجه اول باید پژوهش ما یه سودی به افراد و به ارتقای سلامت افراد شرکت کننده برسونه. اگر هم سود ملموسی نمی رسونه از اون طرف حداقل ضرر نزنه. به اصطلاح “ما را به خیر شما امیدی نیست، شر نرسان”.

وقتی پژوهش بر روی انسان قابل توجيه هست كه منافع بالقوه‌ش براي هر فرد شرکت کننده بيش‌تر از خطرهاش باشه.

سطح آسيبي كه فرد شرکت کننده در معرضش قرار میگیره نبايد بيش‌تر از میزانی باشه که مردم عادي در زندگي روزمره‌ي باهاش مواجهن. مسئولیت اجرای ملاحظات اخلاقی در پژوهش برعهده مجريان طرح و همکاران و باقی شوراهاي ناظر بر امر پژوهشه از جمله كميته‌ي اخلاق در پژوهش‌.

نباید به بهانه افزایش سرعت یا ساده کردن کار، یا اینکه پژوهشگر براش راحت تره، یا برای کاهش هزینه ها  يا صرفاً عملي بودن اون، آزمودني رو در معرض خطر يا زيان افزوده يا تحميل هر گونه محدوديت اضافي قرار بدیم.

برای اینکه ضرر و زیان احتمالی ناشی از شرکت در مطالعه به حداقل برسه، باید قبل از شروع پژوهش، اقدامات لازم انجام بشه و تا جایی که امکانش هست باید از هرگونه ضرر جانی و مالی و روانی به فرد آزمودنی جلوگیری کنیم. این مساله به خصوص در کارآزمايي هاي باليني دوسوکور كه فرد آزمودني نمیدونه در کدوم دسته قرار داره و داروداره میگیره یا دارونما مهم هست. وظیفه پژوهشگره که در صورت لزوم و در شرايط اضطراري برای كمك‌ به فرد اقداماتی رو تدارك ببينه.

اگر در حين اجراي پژوهش مشخص شود که خطرات شرکت در اين پژوهش براي آزمودنيها بيش از فوايد بالقوهي آن است، چه باید کرد؟

پاسخ: صریحا تاکید میشه که اون پژوهش باید بلافاصله متوقف شود.

پژوهشگر باید دقت داشته باشه که طراحي و اجراي پژوهش‌ روي آزمودني انساني، بايد منطبق با اصول علمي پذيرفته شده بر اساس دانش روز و براساس مرور کامل منابع علمي موجود و پژوهش‌هاي قبلي آزمايشگاهي، و در صورت لزوم، حيواني مناسب باشه. نکته مهم دیگه اینه که مطالعات حيواني هم بايد با رعايت کامل اصول اخلاقي کار با حيوانات آزمايشگاهي انجام بشن.

در پژوهش‌هاي زیست پزشکي که احتمال آسیب به محيط زيست هست هم رعایت احتياط‌هاي مطرح برای حفظ محیط زیست لازمه.

ملاحظات اخلاقی در پژوهش در هنگام انتشار نتایج مطالعه:

اما موارد دیگری هم برای ملاحظات اخلاقی در پژوهش هستند که در زمان انتشار نتایج مطالعه باید به اونها دقت کنیم و مصادیق بی اخلاقی پژوهشی هستند:

۱- سرقت علمی یا Plagiarism:

استفاده از ایده و نتایج دیگران بدون اسم بردن از ایشان

۲- جعل داده ها یا Fabrication:

محقق داده سازی بکنه یعنی داده هایی رو گزارش بده که در حقیقت وجود نداشته.

۳- تحریف یا falsification:

پژوهشگر برای توجیه نتایج خود، داده ها را تفسیر به رای کنه و هرجور که دلش میخواد نشون بده.

۴- انتشار افزونه یا Salami:

نتایج مطالعه به چندین قسمت تقسیم شده و برای انتشار آنها اقدام میشه بدون اینکه متن و روش کار تغییری داشته باشه.

۵- استفاده ازنقل قول از افراد صاحب نام برای دفاع از نظریه خود یا Impersonation

۶- مبادله یا Exchange:

بده و بستان اسامی پژوهشگران در مقالات یکدیگر بدون اینکه نقشی در فرایند پژوهش داشته باشند

۷- معامله یا Deal:

در مقابل دریافت وجه، اسامی دیگران را در مقاله بیاورد.

۸- استفاده از محققان به نام و معروف:

برای معتبر جلوه دادن به مقاله خود که نویسندگان مهمان یا Guest یا Gift یا Ghost را شامل می شود.

۹- ارسال همزمان مقاله:

ارسال مقاله به چند مجله قبل از دریافت بازخورد از مجلات قبلی.

۱۰- حذف نام همکاران:

حذف نام همکارانی که دارای شرایط نویسندگی هستند از مقاله و یا عدم سپاسگزاری از سازمانها و افرادی که در قسمتی از مقاله مشارکت داشته اند.

۱۱- استناد دهی نادرست:

استناد دهی نادرست به مقالات دیگران یا به صورت مبادله بین پژوهشگران

۱۲- عدم رعایت اصول اخلاق در پژوهش:

شامل کم کاری در گرفتن رضایت آگاهانه، عدم تاییدیه کمیته اخلاق، اجبار در ورود افراد به پژوهش، عدم ثبت کارآزمایی بالینی در سامانه های ثبت معتبر یا ثبت نامناسب یا بعد از شروع کار.

۱۳- عدم تناسب بین حیطه کاری و تخصص فرد

یعنی اینکه فردی که در یک زمینه علمی، تخصص کافی رو نداره وارد اجرای کار بشه در حالی که به درستی از اون حیطه پژوهشی اطلاع نداره.